In de jaarrekening 2020 zal het woord 'corona' een van de meest gebruikte woorden zijn; de pandemie heeft immers impact gehad op de gehele gemeentelijke dienstverlening. In elk programma blikken wij daarom kort terug op de belangrijkste gevolgen van de coronacrisis op dat betreffende programma. In dit hoofdstuk leest u hoe de projectorganisatie en communicatie rondom corona en de maatregelen is opgezet, hoe de landelijke maatregelen zijn vertaald naar lokaal niveau en wat de belangrijkste financiële gevolgen zijn voor de gemeente.
Corona - projectorganisatie
2020 stond grotendeels in het teken van de coronapandemie. De snelle opkomst van de pandemie had gevolgen voor het in werking stellen van de gemeentelijke crisisorganisatie. Deze is adequaat en snel aan de gang gegaan. Nadat duidelijk werd dat de coronacrisis langere tijd zou gaan duren, is half mei de crisisorganisatie afgeschaald en is een speciale projectorganisatie corona ingericht. Sinds half mei 2020 zorgt het gemeentelijk coronateam voor de vertaling van de landelijke maatregelen, wetgeving en richtlijnen naar de Amersfoortse situatie en een eenduidige regie op communicatie rondom corona. Vanaf het begin tot heden leiden de maatregelen en hoe deze geïnterpreteerd kunnen worden, tot vele vragen uit de stad, zowel van inwoners als van instellingen en het bedrijfsleven. Bestuurlijk maakt de burgemeester vanaf het begin onderdeel uit van het regionaal beleidsteam waarin onder andere samen met de directeur publieke gezondheid van de GGD, de directeur van de veiligheidsregio Utrecht bestuurlijke afstemming over de coronamaatregelen plaatsvindt en input voor en van het veiligheidsberaad wordt gedeeld.
Communicatie en crowdmanagement
De uitbraak van het coronavirus in Nederland begon als een crisis, inclusief een gemeentelijke crisisorganisatie. De communicatie was gericht op het uitleggen van de geldende regels. Ook was goede informatievoorziening naar zpp’ers en ondernemers belangrijk zodat zij gebruik konden maken van de landelijke financiële compensatiemaatregelen. Daarbij was de website van de gemeente het centrale communicatiemiddel: www.amersfoort.nl/corona
Al snel kwam in de communicatie het begrip voor en naleving van maatregelen centraal te staan. Via de gemeentelijke kanalen werden (nieuwe) landelijke en regionale maatregelen gecommuniceerd. Veelal via een visual van de Rijksoverheid.
Naast het verstrekken van feitelijke informatie werd het in de communicatie steeds belangrijker om te focussen op de naleving van de maatregelen. In de periode vanaf de zomer tot het najaar is dat gedaan met de lokale campagne ‘Amersfoorters – op afstand de beste’. Waarbij bezoekers van de binnenstad en winkelcentra werden gewezen op afstand houden. Onderdeel van de lokale campagne was het tonen van persoonlijke verhalen via korte filmpjes op Youtube. Deze filmpjes hadden een groot bereik, zijn veel gedeeld en er is ook veel op gereageerd. Ook de coronavideo met gebarentolk van de burgemeester is regelmatig ingezet om zoveel mogelijk mensen een hart onder de riem te steken en hen te motiveren vol te houden.
Een belangrijke maatregel om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan is anderhalve meter afstand houden. Om bezoekers aan de binnenstad van Amersfoort voldoende afstand te kunnen laten houden zijn er fysieke maatregelen getroffen, gericht op het creëren van ruimte en het spreiden van drukte op de markt, winkels en horeca. In het winkelgebied is een witte middenlijn aangebracht om de bezoekersstromen beter te scheiden. Bij de ingang van de winkelgebieden in de binnenstad stonden hekken met verkeersregelaars die mensen aanspraken op het belang van het houden van onderlinge afstand. Ook werden mensen met een fiets vriendelijk gewezen op de gratis fietsenstallingen. Met aanvullende bewegwijzering werden de fietsenstallingen in de binnenstad extra onder de aandacht gebracht en werden fietsen in winkelstraten en de stegen geweerd.
Er is in het afgelopen jaar veel contact geweest met ondernemers van detailhandel, het culturele veld, (zorg)instellingen, sportverenigingen en het onderwijs. Dat is tijdens één op één (online) gesprekken geweest, maar ook tijdens bijeenkomsten een dag na een persconferentie waarin beelden, emoties en handelingsperspectieven werden gedeeld.
Eind 2020 zijn er gesprekken gevoerd met Amersfoorters via ‘De Stadsdialoog’. Via een aantal online themauitzendingen is het gesprek aangegaan met inwoners van de stad over hun ervaringen tijdens de tweede coronagolf.
Naast communicatie en crowdmanagement is het coronateam ook verantwoordelijk voor de coördinatie op financiën en risicomanagement. Daarnaast onderhoudt zij intensief contact met de partners in de stad en de vakafdelingen binnen de gemeente. Bij de uitvoering van de landelijke coronamaatregelen hebben vanaf het begin de gemeentelijke boa’s een zeer grote rol gespeeld. Regionaal werd meerdere keren een handhavingsstrategie opgesteld die na elke persconferentie weer bijstelling behoefde. Van de boa’s werd veel flexibiliteit gevraagd aangezien de landelijke maatregelen niet altijd helder uit te voeren waren en er ruimte is voor interpretatieverschillen. Enkele thema’s waarop zij veel inzet hebben geleverd betreft handhaving van de groepsgrootte (met name bij jongeren) en het handhaven van de corona-maatregelen bij horeca en (zomer)terrassen.
Testen, vaccineren, bestuur en coronawet
De inzichten uit de eerste en tweede golf van de coronacrisis hielpen om snel en adequaat in te spelen op lokale uitbraken. De GGD speelt hier een sleutelrol in (testen en bron- en contactonderzoeken) en adviseert hierover aan bestuur, instellingen en inwoners. In 2020 is intensief samengewerkt om samen met de GGD eerst een testlocatie en later ook een XL vaccinatielocatie te vinden en operationeel te maken. Beide zijn gevonden in de Rijtuigenloods. De testlocatie is in het voorjaar van 2020 geopend en de vaccinatielocatie begin 2021.
In het college van burgemeester en wethouders is corona sinds het begin van de uitbraak in Nederland een vast agendapunt en daarnaast is sinds mei 2020 ook een speciale staf corona opgericht waarin de actuele (stand van) zaken worden besproken en besluiten worden voorbereid. In 2020 heeft het college bijvoorbeeld tijdelijk extra openbare ruimte gegeven aan de horeca door zomerterrassen te faciliteren. Hiervoor zijn de markten tijdelijk verplaatst naar andere locaties. Ook voor de winterterrassen lagen de plannen klaar, helaas konden deze door de strenge lockdown geen doorgang vinden.
In elk geval na elke persconferentie en op verzoek vaker, wordt een speciale corona Ronde met de gemeenteraad belegd. Daarbij wordt de raad intensief gevoed met informatie door middel van collegeberichten met een update van de beleidsvelden.
Na een groot aantal maanden met noodverordeningen te hebben gewerkt, is sinds 1 december 2020 de Tijdelijke wet COVID-19 van kracht. De wet vervangt de noodverordeningen, waarin de maatregelen sinds maart 2020 werden opgenomen. In deze wet hebben de burgemeesters meer bevoegdheden dan in de noodverordening en zij leggen hierover verantwoording af aan de gemeenteraad. De coronamaatregelen worden sindsdien vastgelegd in een ministeriële regeling.
Scenario’s
Omdat er in 2020 nog veel onzekerheden waren, zijn we als vervolg op de Coronaspiegel een traject gestart (eerste verkenning naar de lange termijngevolgen van de coronacrisis) waarbij we vier verschillende scenario's/toekomsten hebben verkend. De afronding vindt plaats in het voorjaar van 2021 en is een gezamenlijk product van college, raad en stad. Deze verschillende toekomsten/scenario's kunnen het gemeentebestuur helpen bij het maken van keuzes voor de lange termijn.
Financieel
2020 stond vanaf de maand maart veelal in het teken van het bestrijden van de coronacrisis. Ook op de gemeentelijke overheid is veel afgekomen. Zo heeft de gemeente bijvoorbeeld uitvoering gegeven aan de diverse TOZO-regelingen voor ZZP’ers, is veel gedaan om culturele instellingen te ondersteunen en zijn diverse maatregelen genomen om ondernemers in de stad te helpen met het in stand houden van hun liquiditeitspositie (bijvoorbeeld door uitstel van huurbetalingen en gemeentelijke belastingen). Daarnaast hebben ondernemers geen terrasprecario hoeven te betalen voor de periode waarin er geen gebruik gemaakt kon worden van de horecaterrassen en heeft de gemeente (gedeeltelijke) huurkwijtschelding verleend voor het tweede kwartaal 2020 voor de huurders van gemeentelijk vastgoed die getroffen werden door de coronacrisis. Over de financiële gevolgen van de diverse gemeentelijke maatregelen is uw raad meermaals geïnformeerd. Het meest recente raadsbericht van 2020 is hier te vinden. In de voorliggende jaarrekening 2020 wordt per programma een overzicht gegeven van de financiële corona-effecten. Daarnaast vindt u onder het kopje financieel resultaat 2020 een overkoepelende corona tabel met alle financiële plussen en minnen op het gebied van corona.
Het Rijk heeft de toezegging gedaan aan gemeenten dat reële kosten als gevolg van corona door het Rijk gecompenseerd worden. Om het Rijk te houden aan deze toezeggingen participeert de gemeente Amersfoort in diverse gremia - onder andere met de VNG, ministeries, Divosa en G40 - om enerzijds kenbaar te maken tegen welke problemen en uitgaven gemeenten aanlopen en anderzijds om vroegtijdig op de hoogte te zijn van actuele ontwikkelingen vanuit het Rijk.
Een deel van de corona kosten loopt nog door in 2021. Het is daarom te vroeg om nu al een overall conclusie te trekken in hoeverre de compensatie vanuit de Rijksoverheid afdoende is. Daar zal ook in 2021 aanvullende compensatie vanuit het Rijk voor nodig zijn. Voor nu kunnen we echter wel stellen dat over het totaal van alle programma's heen het saldo van corona in 2020 niet in hoge mate positief of negatief afwijkt. Amersfoort heeft dus in financiële zin goed geacteerd op de coronacrisis en het Rijk heeft over 2020 grosso modo de reële corona kosten vergoed.
Tot slot zijn enkele posten vanuit het Rijk voor gemeentelijke compensatie voor 2020 nog niet bekend (bijvoorbeeld compensatie inkomstenderving en extra lasten als gevolg van toegenomen afvalstromen). Deze moeten op grond van regelgeving meelopen in de jaarrekening 2021. Daarom zal de gemeente Amersfoort ook in het jaar 2021 actief in overleg blijven met VNG en het Rijk om zowel de compensatie over 2020 goed af te ronden, alsook om te borgen dat 2021 goed verloopt voor wat betreft afdoende financiële compensatie.