Onderhoud kapitaalgoederen

Wij zetten ons in voor een veilige, groene en leefbare openbare ruimte. Deze openbare ruimte bestaat uit wegen, riolering, kunstwerken, water en groen. Daarnaast zetten wij onze gebouwen in voor het bereiken van bestuurlijke doelen, zoals het huisvesten van culturele instellingen, sportverenigingen en wijkcentra. Openbare ruimte en gebouwen zijn (voor een groot deel) kapitaalgoederen. U vindt hieronder beschreven welke beleidskaders er zijn voor onze kapitaalgoederen. Ook benoemen wij de financiële consequenties van het beleid ten aanzien van onze kapitaalgoederen.

We werken voortdurend aan het in stand houden van de kapitaalgoederen in de openbare ruimte, zoals wegen, bruggen, riolering, groen en verlichting. Het daarvoor gewenste niveau is ‘de Amersfoortse basis’, vastgelegd in het 'Integraal beheerplan openbare ruimte 2019-2028' (door de Raad vastgesteld op 28 juni 2016), tezamen met de daarvoor benodigde middelen. Het in stand houden van de openbare ruimte en riolering gebeurt vanuit de volgende middelen:

• Exploitatie (dagelijks en groot onderhoud);
• Voorziening 'groot onderhoud openbare ruimte' (groot onderhoud wegen/openbare ruimte, baggeren en vervanging groen en bomen);
• Voorziening ‘riolering’ (in afwachting van het nieuwe GRP worden de investeringen in de riolering geactiveerd en de voor deze investering beschikbare middelen en het resultaat op het product worden toegevoegd in de voorziening riolering);
• Vervangingsinvesteringen (vervangingen van onder andere wegen, openbare verlichting, bruggen, kademuren en grote speelplekken).

Voor het groot onderhoud en vervangingen stellen we jaarlijks een (financieel) voortschrijdend meerjarenuitvoeringsprogramma (MJP-OR) op met de concrete activiteiten en projecten die we in voorbereiding en uitvoering nemen en de kosten daarvan (voor engineering, uitvoering en bijkomende kosten). Het MJP-OR beslaat steeds een periode van vier jaar, gelijklopend met de periode van de meerjarenbegroting. Voor 2020 was dit het Meerjarenuitvoeringsprogramma Openbare ruimte 2020-2023. In het MJP-OR worden ook de projecten voor de gemeentelijke riolering opgenomen.
Gehanteerde kaders voor programmering
De keuze van projecten en de programmering is ook in 2020 bepaald door de volgende kaders:
- Technische in stand houden van de openbare ruimte ; Uitgangspunt voor de keuze van projecten is dat de openbare ruimte veilig en functioneel moet blijven en er geen kapitaalvernietiging plaatsvindt. Dit is samen te vatten als de 'technische noodzaak'. Op deze manier voldoen we ook aan onze wettelijke zorgplicht voor de openbare ruimte. We voldoen in 2020 voor het overgrote deel aan dit kader. Wel zien we dat de kwaliteit van de openbare ruimte, vooral wegen, soms te laag wordt in de relatief lange planvormings- en voorbereidingstijd van projecten.
- Invulling geven aan gemeentelijke beleidsdoelen en ambities ; Naast deze technische noodzaak geven we met de projecten ook vorm aan de gemeentelijke wensen, ambities en opgaven, zoals de duurzaamheids- en klimaatdoelstellingen. Als we de openbare ruimte opnieuw inrichten zorgen we er bijvoorbeeld voor dat we (mogelijke) wateroverlast tegengaan, bijvoorbeeld bij de Palmstraat-Hulststraat (in voorbereiding), verdroging of hittestress voorkomen, de stad vergroenen, toegankelijk maken voor iedereen (looplijnen in winkelcentra) en meer CO2-neutraal maken.
- Integrale projecten en benutten meekoppelkansen ; We zetten in op het integraal aanpakken van straten en buurten. Waar mogelijk combineren we daarbij onderhoud en vervangingen met de maatregelen, zoals de sanering van gasleidingen. Deze combinatie komt bijvoorbeeld voor bij Berg 7, de herinrichting van Engweg en omgeving en Jericho-Jeruzalem.
- Gebiedsgerichte benadering ; Om meekoppelkansen en ambities in projecten te kunnen verwerken vraagt om afstemming op wijkniveau. Dit kan niet alleen in de projecten en binnen de projectgrenzen. In 2020 startten we daarom met wijkverkenningen voor Liendert en Schuilenburg, vooruitlopend op de daadwerkelijke programmering en uitvoering van projecten in deze wijken. We hebben met de verkenning een beeld gekregen van de openbare ruimte die we willen aanpakken. in 2021 vervolgen we dit met het daadwerkelijk formuleren van ambitie en kaders.
- Maatschappelijke wensen ; In de projecten die wij uitvoeren is steeds uitgebreid overleg met omwonenden en belanghebbenden om hun wensen in de uitvoering van de  projecten op te nemen.
Daarnaast komen er regelmatig ideeën uit de stad voor de eigen omgeving, variërend van kleinschalige aanpassingen tot grote ingrijpende herinrichtingsprojecten. De herinrichting van het Isegrimplein in Schothorst is hiervan een voorbeeld. Dit project dient nu als voorbeeld voor o.a. de aanpak van vergelijkbare parkeerpleinen in Schuilenburg.
Stand van zaken 2020
Het MJP-OR 2020-2023 bevatte circa 130 projecten door de hele stad. In 2020 waren daarvan circa 50 projecten in voorbereiding, planvorming of uitvoering, waarvoor circa € 20 miljoen beschikbaar was.

Tabel POK.01: Uitgaven voor groot onderhoud en vervanging openbare ruimte

Grafiek POK.01: Uitgaven voor groot onderhoud en vervanging openbare ruimte

Ondanks de beperkingen door corona is in de projecten steeds doorgewerkt. Toch is het niet gelukt om de benodigde en gewenste groei in omvang van het werk te bereiken. Er is in 2020 ongeveer € 13,0 miljoen besteed aan de projecten uit het meerjarenuitvoeringsprogramma. Daarmee blijven er achterstanden.
De projecten die in uitvoering waren hebben maar beperkt last ondervonden van de corona-maatregelen. Voor enkele projecten, zoals het herstraten in de binnenstad of asfalteren van hoofdwegen, kon in het voorjaar juist gebruik worden gemaakt van het weinige verkeer. Wel is de planning van projecten die in voorbereiding waren beïnvloed door deze uitzonderlijke situatie. Het heeft vooral tijd gevraagd om betrokkenen en omwonenden op andere en nieuwe manieren te kunnen betrekken en mee te laten denken en praten.
De nadruk van het uitgevoerde programma ligt in de woongebieden. Het betreft integrale projecten met een gecombineerde aanpak van riolering, wegen, groen, kunstwerken en verlichting, zoals de herinrichting van de Bisschopsweg of het gebied Berg 7/Prins Frederiklaan. Afgerond in 2020 zijn enkele grotere herinrichtingen zoals de Heideweg-Van Tuijllstraat en Sterrebos in Hooglanderveen, Jan Mayenstraat, Leif Eriksonstraat, Columbusweg e.o in Kruiskamp en Randenbroekerweg-noord. In voorbereiding zijn het gebied rondom de Kamerlingh Onnesstraat (Leusderkwartier), Palmstraat-Hulststraat (Soesterkwartier), Jericho-Jeruzalem (De Koppel) en de Engweg en omgeving (Hoogland).
Daarnaast is gewerkt aan sectorale projecten zoals de kademuur aan de Zuidsingel, vervangen bruggen, het verbeteren van geleidelijnen in de winkelcentra Neptunusplein en Schothorst of het vervangen van het openbare toilet in de Boterwaag. In Liendert en Zielhorst zijn rioleringen gerelined. Daarnaast is groot onderhoud uitgevoerd aan een aantal asfaltwegen.
In de binnenstad worden projecten uitgevoerd in het kader van het programma Stadshart. Waar groot onderhoud of vervanging technisch noodzakelijk is wordt dit afgestemd met het programma. Een bijzonder project is de renovatie van de 17e eeuwse brug in de Nieuweweg-Havik ("Heksenbrug"), Daarnaast worden diverse kademuren aangepakt.

Financiën
Op 1 januari 2020 resteerde er nog € 28,59 miljoen in de twee voorzieningen riool en openbare voorzieningen. Hiervan was € 15,2 miljoen vrij inzetbaar voor projecten. Omdat er in 2020 meer op deze onderwerpen is besteed aan de projecten dan is gestort in de voorzieningen, is dit bedrag op 1 januari 2021 gedaald naar circa € 12,7 miljoen, nog beschikbaar voor projecten. De werkelijke stand van de voorziening riolering is veel hoger, zie de toelichting onder het kopje 'voorziening riolering'.  

Tabel POK.02: stand voorzieningen 2020

Grafiek POK.02: stand voorzieningen 2020

Voorziening openbare ruimte
De voorziening openbare ruimte is bedoeld voor het uitvoeren van groot onderhoudsprojecten en de vervangingen van groen en bomen. Het gaat dan bijvoorbeeld om asfalteringswerkzaamheden, baggeren of herstraten. Groot onderhoud zorgt er voor dat assets de beoogde levensduur halen.
De stand van de voorziening op 1 januari 2020 was € 1,92 miljoen. Met de uitvoering van projecten is in 2020 circa 4,9 miljoen euro ten laste van de voorziening gebracht. Dit was iets meer dan gedoteerd is, waardoor de stand van de voorziening iets is gedaald. De stand per 1 januari 2021 is circa € 1 miljoen.  
Voorziening riolering
De stand van de voorziening riolering was op 1-1-2020 € 26,7 miljoen. Hieraan is in 2020 ruim € 6 miljoen toegevoegd, waardoor de stand op 1-1-2021 circa € 32,7 miljoen is. Dit bedrag bestaat uit twee delen:

• Geld dat beschikbaar is voor het uitvoeren van projecten, circa € 12 miljoen. Dit is budget dat opgebouwd is door achterstanden in de uitvoering, vooral door zeer beperkte uitgaven in 2013 tot 2016. De laatste jaren is deze trend omgebogen. In 2020 zijn voor € 7,6 miljoen werkzaamheden uitgevoerd in de diverse projecten, waarmee er meer is uitgegeven in de projecten dan er is gedoteerd. Daarmee daalt dit deel van de voorziening. We werken de achterstanden langzamerhand weg. Zie ook de bijgaande grafiek.
• Daarnaast is ruim € 20 miljoen de dekking van de kapitaallasten en rente van gerealiseerde projecten van 2018 tot en met 2020. De voorziening daalt niet omdat uitgevoerde projecten worden geactiveerd. Het bedrag blijft in de voorziening als dekking voor de rente en afschrijvingen, waardoor het lijkt dat de voorziening toeneemt.

Sinds 2018 worden werkzaamheden als het vernieuwen van het riool, bijleggen van regenwaterriolen of het relinen geactiveerd conform de voorschriften in het BBV. Door het activeren hebben we te maken met rente en afschrijvingen. De voorziening stijgt daarmee dus omdat voor deze investering beschikbare middelen en het resultaat op het product worden toegevoegd. In het nieuw op te stellen GRP 2022-2031 moet worden bepaald voor welke financieringsvorm wordt gekozen binnen de mogelijkheden die het BBV daarvoor geeft: activeren en in 40 jaar afschrijven of sparen voor toekomstige vervangingsinvesteringen.

Vervangingsinvesteringen
Bij vaststellen van het Integraal Beheerplan Openbare Ruimte 2019-2028 is, in overeenstemming met de BBV, besloten dat er investeringsruimte komt voor vervangingsinvesteringen. Op basis van de leeftijd van het areaal (c.q. afschrijvingstermijn) is de benodigde omvang bepaald. Tussen 2019 en 2028 is de benodigde investeringsruimte per jaar bepaald. De bedragen wordt jaarlijks in de kadernota aangevraagd. In 2019 en 2020 is maar een deel van de beschikbare investeringsruimte gebruikt. Dit betreft een achterstand in de planning: de beoogde projecten zijn gepland, maar nog niet in uitvoering.

Ook in 2020 hielden we de openbare ruimte veilig en functioneel. Het uitstellen van vervangingen zet de gewenste onderhoudskwaliteit van groen en wegen in de oudere gebieden steeds meer onder druk. Ook de inspecties in 2020 van de wegen laten goed zien hoe achterstanden in de vervangingen en herinrichtingen leiden tot straten en buurten met voorkomende lage kwaliteiten.  De aanpak van dergelijke plekken door middel van herinrichting is wel gepland. Maar tussen constateren dat onderhoud nodig is en de daadwerkelijke uitvoering duur te lang, waardoor te kwaliteit onder de ondergrens gaat zakken. Het dagelijks onderhoud moet vervolgens alle zeilen bijzetten om de openbare ruimte veilig te houden en krijgt moeite om het geplande programma uit te voeren.We waarborgen overal de veiligheid en functionaliteit, maar doen in dergelijke buurten concessies aan de beeldkwaliteit en ‘toonbaarheid’. Tegelijkertijd realiseren we overigens in aanzienlijke delen van de stad ook een hoge kwaliteit. Daarmee wordt het contract sterker.
2020 liet een derde droge, hete zomer op rij zien, waardoor beplantingen en vooral jonge bomen het moeilijk hadden. Op plekken zijn bomen verdroogd, die moeten worden vervangen. Andere typische problemen door het droge weer zijn losliggende verharding doordat zand uit de voegen verdwijnt en meer luizen. Bij meer regen spoelen de luizen en de zwarte plak, die ze op straat en auto's achterlaten, vaker en beter weg. Droogte leidt tot gladde wegen, wat met vegen en waterwagens zoveel mogelijk wordt bestreden.
De openbare ruimte werd in 2020 duidelijk intensiever gebruikt. We zien dit terug in volle afvalbakken en slijtage in de parken en helaas ook af en toe vernielingen en vandalisme. Er is een grotere behoefte aan groene plekken om te wandelen en buiten te zijn. Het aantal honden is aanzienlijk toegenomen en daarmee ook de vraag om voorzieningen als uitlaatroutes, afvalbakken en losloopgebieden.
Ook in 2020 is het gebied dat door Eemfors wordt onderhouden ingekrompen. Begin 2020 is een ruil geweest van Zielhorst/De Hoef naar het bestek Liendert-Rustenburg. Dit heeft geen invloed gehad op de omvang. Vanaf april 2020 is echter het bestek Randenbroek-Schuilenburg op de markt gezet. Daarnaast voert Eemfors ook geen onderhoud meer uit op het bedrijventerrein Wieken-Vinkenhoef. Daarmee is de inzet van Eemfors nog ongeveer 49% van het wijkonderhoud in de stad (dit was 70% vanaf 2012). Dit betekent overigens niet dat er geen rekening wordt gehouden met social return. We selecteren de marktpartijen voor ons wijkonderhoud, behalve op onderhoudskwaliteit ook op social return, duurzaamheid en faciliteren van zelfbeheer. Alle aannemers zetten mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in, ook vanuit Amersfoort via het werkgeversservicepunt.

De gemeentelijke vastgoedportefeuille bestaat in hoofdlijn uit twee delen: het maatschappelijk vastgoed en het strategische vastgoed. In totaal zijn het circa 400 vastgoedobjecten, bestaande uit gebouwen en gronden. Het maatschappelijk vastgoed huisvest organisaties die van belang zijn voor een prettige woonomgeving, sociale cohesie en maatschappelijk welzijn. Het zijn musea, wijkcentra, monumenten, sportgebouwen en -velden, atelierruimtes, terreinen voor volks- en speeltuinen en scoutingverenigingen en enkele tijdelijke onderwijsgebouwen. Ook hebben we acht multifunctionele accommodaties (MFA's), waarin meerdere functies met elkaar in één gebouw gehuisvest zijn. Dit betreffen relatief grote en moderne gebouwen in onze portefeuille. Ter illustratie: deze acht gebouwen beslaan meer dan een kwart van het aantal vierkante meters in onze portefeuille. Voorbeelden zijn het Eemhuis, het Icoon en de Zonneparel.
Onderdeel van ons vastgoed zijn ook ongeveer 25 monumentale objecten, onder andere de Koppelpoort, de Onze Lieve Vrouwe-toren en het Belgenmonument. Het zijn met name objecten die een cultuurhistorische en/of maatschappelijke functie binnen de gemeente hebben. De exploitatie van deze groep panden kan door hun kenmerkende karakter niet kostendekkend gebeuren. Deze objecten zijn niet of slechts gedeeltelijk te verhuren en hebben hoge onderhoudskosten, omdat het onderhoud zeer specialistisch van aard is. Ten behoeve van deze onderhoudskosten is een structureel budget beschikbaar.  
In 2020 was een onderhoudsinvestering voorzien in de top van de Onze Lieve Vrouwe-toren, het zogenaamde ‘ui’. Deze investering was niet nodig aangezien de verwachte aantasting conform de laatste inspectie niet heeft doorgezet. Mede omdat in de toekomst (over 8 tot 12 jaar) een grootschalige restauratie van de gehele toren wordt verwacht, is dit krediet uit 2020 doorgezet naar 2028. Wij zullen op termijn terugkomen op de te verwachten restauratie van de toren, welke een zeer forse investering met zich mee zal brengen.
De strategische portefeuille bestaat uit (tijdelijk) vastgoed, dat verworven is voor de uitbreiding en kwalitatieve verbetering van de stad, zoals voor woningbouw en voor bedrijfsmatige en infrastructurele projecten. Ook het te verkopen vastgoed maakt onderdeel uit van de strategische portefeuille.
Het beheer en de exploitatie van ons vastgoed hebben wij voor een groot deel uitbesteed aan SRO Amersfoort BV. Hiertoe hebben wij met SRO een Raamovereenkomst onroerende zaken gesloten, waarin ook zaken als staat van onderhoud en exploitatierisico zijn opgenomen. De vigerende overeenkomst loopt tot 2023. Voor de sportgebouwen en ook de meeste van de welzijns- en culturele gebouwen bouwt SRO de voorziening op en voert zij vanuit deze voorziening het meerjarig, planmatig onderhoud uit. Voor de MFA's en Flint geldt dat de gemeente de onderhoudsvoorziening opbouwt. De basis voor deze voorziening zijn meerjarige onderhoudsplannen die elke drie jaar geactualiseerd worden.
In de nieuwe Raamovereenkomst zijn onze afspraken met SRO aangescherpt. Ook hebben wij met KPI’s vastgelegd welke informatie over ons vastgoed SRO rapporteert op de thema's veiligheid, duurzaamheid en klanttevredenheid. SRO zal onder deze overeenkomst stappen moeten zetten om de noodzakelijke informatie te kunnen delen en de klanttevredenheid van hun huurders te vergroten. De komende jaren werken wij met SRO aan de verbetering van de prestaties van ons vastgoed. Daarnaast werken wij aan deze verbetering op basis van de kaders in de Nota Vastgoedbeheer, bijvoorbeeld door beleid te ontwikkelen op het verduurzamen en het beter toegankelijk maken van ons vastgoed.

Nieuwe informatie die uit diverse onderzoeken beschikbaar is gekomen en duurzaamheidsambities m.b.t. de  huisvesting van de gemeentelijke organisatie is de aanleiding geweest om bij het samenstellen van het nieuwe coalitieakkoord 2018-2022 het eerder ingezette traject rondom het stadhuis te heroverwegen. In oktober 2019 heeft de raad een voorstel worden gedaan voor de realisatie van de nieuwe huisvesting voor de gemeentelijke organisatie. In het nieuwe kantoorconcept staat ontmoeten en samenwerken centraal. Door de toepassing van dit concept kunnen we  onze huisvesting efficiënter  maken en van 5 verschillende locaties naar 1 locatie gaan.
In afwachting van de start van de werkzaamheden voor de gemeentelijke huisvesting wordt in de huidige gebouwen alleen het instandhoudingsonderhoud uitgevoerd. Doordat realisatie van de nieuwe huisvesting nog enige tijd zal duren en om te kunnen voldoen aan wettelijke eisen m.b.t. brandveiligheid en ARBO zullen daarnaast ook extra werkzaamheden noodzakelijk zijn. Het rendement van deze voorzieningen zal uiteraard slechts tijdelijk kunnen zijn, gedeeltelijke desinvestering zal onontkoombaar zijn.
Op dit moment beschikken we  niet over  een onderhoudsvoorziening die rekening houdt met bovenstaande ontwikkelingen. Op basis van verslaggevingsregels was het niet toegestaan om de voorziening onderhoud stadhuiscomplex te handhaven. In 2015 is de voorziening geheel vrijgevallen en gestort in de  bestemmingsreserve onderhoud gebouwen stadhuisplein. De reserve wordt gevoed met de jaarlijks dotatie voor onderhoud gebouwen stadhuisplein. De onttrekking zal op basis zijn van de werkelijk uitgaven plaatsvinden. Dat betreft instandhoudingsonderhoud voor de huidige gebouwen van het stadhuispleincomplex. Na het gereedkomen  van de nieuwe huisvesting wordt een nieuw duurzaam meerjarenonderhoudsplan opgesteld, waarna de reserve wordt omgebouwd naar een reguliere onderhoudsvoorziening
Voor de  locatie Hof 2 en de gebouwen van het CNME geldt dat het beheer en onderhoud van deze panden in lijn zijn gebracht conform de beleidskaders in de Nota Vastgoedbeheer. Voor deze locaties zijn nieuwe duurzame meerjarenonderhoudsplannen opgesteld.

Wij hebben het economisch claimrecht op de onderwijsgebouwen voor primair, speciaal en voortgezet onderwijs. Het juridisch eigendom van de onderwijsgebouwen zit bij de schoolbesturen. Na een wijziging van de onderwijswetgeving op 1 januari 2015 zijn alle schoolbesturen verantwoordelijk voor het totale onderhoud en aanpassingen aan schoolgebouwen. Wij zijn verantwoordelijk voor nieuwbouw, uitbreiding en vervangende nieuwbouw. Wij hebben een Integraal Huisvestingsplan gemaakt om onderwijshuisvesting te vervangen en te verduurzamen. In 2019 heeft uw Raad besloten tot doordecentralisatie van de uitvoering van de gemeentelijke zorgplicht voor onderwijshuisvesting naar twee coöperaties: Samenfoort PO en Samenfoort VO. Deze coöperaties ontvangen hiervoor een jaarlijkse bijdrage van de gemeente. Besloten is dat in de periode van 2019 tot 2059 in totaal 100 schoolgebouwen vervangen of vernieuwd gaan worden. De multifunctionele accommodaties (MFA's) zijn geen onderdeel van de afspraken met de coöperaties. In 2020 heeft verdere implementatie van de afspraken plaatsgevonden, zijn de investeringsplannen voor de jaren 2019-2022 vastgesteld en is gestart met de uitvoering van de investeringsplannen. Voor het primair onderwijs is gestart met de voorbereiding van vervanging van de gebouwen in de wijk Schothorst. Basisschool De Zevensprong is als eerste aan de beurt. Voor het voortgezet onderwijs zijn als eerste de VMBO-scholen aan de beurt. In 2020 is gestart met het  Prisma college.